GAN NHIỄM MỠ

Chúng tôi đã gặp rất nhiều bệnh nhân đến khám bệnh vì gan nhiễm mỡ. Gần như đa số những bệnh nhân này được chẩn đoán bị “gan nhiễm mỡ” chỉ là do tình cờ làm siêu âm bụng kiềm tra mà phát hiện chứ hoàn toàn bệnh nhân không có triệu chứng nào cả. Một số bệnh nhân tin tưởng tuyệt đối vào kết quả siêu âm này nên đã tốn nhiều tiền bạc, chạy “đông”  chạy “ tây” để chữa trị mà khi kiểm tra lại bằng siêu âm thì kết quả “ đâu vẫn hoàn đấy”!!! Do đó, bệnh nhân rất lo lắng, coi như mình bị một căn bệnh “nan y” rất khó trị. Vậy, chúng ta biết gì về gan nhiễm mỡ? Bài viết sau đây hy vọng sẽ đem đến một số thông tin cần thiết để giúp quý vị có một cái nhìn đúng đắn hơn về chứng bệnh này.

I. GAN NHIỄM MỠ LÀ GÌ?

Gan nhiễm mỡ là tình trạng mỡ tích tụ trong các tế bào gan và làm cho lượng mỡ trong tế bào gan tăng lên 5%.

II. NHỮNG NGUYÊN NHÂN NÀO LÀM CHO GAN BỊ NHIỄM MỠ?

Lý do thường nhất làm cho gan bị nhiễm mỡ là tình trạng béo phì, nghĩa là khi cân nặng của cơ thể tăng lên quá nhiều, ngược lại ở những người bị phù do suy dinh dưỡng lâu ngày cũng có thể bị tích tụ mỡ trong gan do thiếu các chất cần thiết để đưa bớt chất mỡ ra khỏi gan. 

Các nguyên nhân khác cũng có thể làm cho gan bị nhiễm mỡ, đó là tình trạng nghiện rượu, bị bệnh tiểu đường týp II, bệnh tăng chất mỡ trong máu, bệnh nhiễm chất đồng (bệnh Wilson’s), bệnh lao và đặc biệt là tình trạng nhiễm siêu vi viêm gan C mãn tính. Ngoài ra, một số thuốc như corticoides, tetracycline, estrogen dùng liều cao và kéo dài sẽ gây rối loạn và biến đổi chất mỡ trong gan và rồi cũng làm cho gan bị tích tụ mỡ.

III. LÀM SAO ĐỂ BIẾT MÌNH BỊ GAN NHIỄM MỠ?

Người bị gan nhiễm mỡ thường không có triệu chứng gì. Đôi khi có một số bệnh nhân hay mệt mỏi và suy nhược hoặc chỉ cảm giác hơi tưng tức ở vùng dưới sườn bên phải. Thông thường khi thấy một người bị béo phì, bị bệnh tiểu đường, uống rượu khá nhiều, dùng thuốc corticoides dài dạn..., nghĩa là có những nguyên nhân gợi ý, thì người ta nghi ngờ đến tình trạng gan có thể bị nhiễm mỡ.

Những người bị gan nhiễm mỡ có thể có gan to. Khi làm xét nghiệm máu thấy men gan (ALT hay SGPT và AST hay SGOT) tăng. Một vài nghiên cứu đã cho thấy rằng gan nhiễm mỡ là một trong những nguyên nhân thường gặp nhất làm tăng men gan khi thử máu thường qui. Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp gan bị nhiễm mỡ mà men gan hoàn toàn bình thường.

Một số bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ khi được làm xét nghiệm đo lượng mỡ trong máu có thể thấy mỡ trong máu tăng. Tuy nhiên, mỡ trong máu có nhiều loại. Thông thường chúng ta hay nghe nói đến chất cholesterol cao trong máu sẽ dễ gây ra các bệnh lý về tim mạch nhưng nên nhớ rằng đa số gan nhiễm mỡ lại không dính líu gì đến cholesterol. Việc gia tăng một thành phần khác của chất mỡ trong máu gọi là chất triglycerides mới là yếu tố nguy cơ gây ra đa số các trường hợp gan nhiễm mỡ.

Để biết chắc chắn gan có bị nhiễm mỡ hay không, các bác sĩ phải làm sinh thiết gan để lấy ra một mẫu nhỏ của tế bào gan và đem xem dưới kính hiển vi. Sinh thiết gan còn có thể phát hiện mức độ gan bị hư hại, nguyên nhân gây bệnh và các bất thường khác đi kèm với bệnh gan nhiễm mỡ.

Những phương pháp khác như là siêu âm hoặc chụp “xi-ti” ( CT scanner) cũng có thể cho biết gan bị nhiễm mỡ. Qua siêu âm, người ta sẽ thấy hình ảnh của gan “sáng” hơn còn trên “xi-ti” sẽ thấy gan giảm đậm độ so với gan bình thường. Tuy nhiên, siêu âm thường chỉ có giá trị gợi ý vì kết quả có thật chính xác hay không còn tùy thuộc vào kinh nghiệm của người bác sĩ làm siêu âm. Vả lại, hình ảnh siêu âm không thể cho biết mức độ hư hại của gan khi bị nhiễm mỡ. Còn chụp “xi-ti” (CT) thì quá đắt tiền mà giá trị chẩn đoán cũng không hơn gì siêu âm.

IV. BẰNG CÁCH NÀO MÀ MỠ LẠI ĐỌNG Ở GAN?

Người ta không biết chắc chắn bằng cách nào mà mỡ lại đọng nhiều ở gan nhưng có thể giải thích tình trạng này theo một vài cách như sau:

 - Do ruột tăng hấp thu chất mỡ nhất là khi ăn quá nhiều chất béo đặc biệt là mỡ động vật, vì vậy lượng mỡ đến gan cũng sẽ tăng.

 - Do chất mỡ từ mô mỡ ở những nơi khác nhau trong cơ thể được huy động bất thường đến gan.

 - Do ăn nhiều chất đường nên khi được chuyển đến gan, một phần chất đường sẽ được gan cất vào kho dự trữ dưới dạng glycogen, một phần dư khác sẽ được biến đổi thành mỡ.

 - Do tăng tổng hợp chất mỡ tại gan hoặc giảm sự chuyển tải chất mỡ ra khỏi gan vì thiếu một số chất để chuyên chở mỡ.

V.KHI GAN BỊ NHIỄM MỠ CÓ GÂY RA NGUY HIỂM GÌ KHÔNG?

Đối với những bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ do uống quá nhiều rượu trong một thời gian dài thì ngoài việc gây ra gan nhiễm mỡ, rượu còn gây ra viêm gan hoặc xơ gan.

Còn đối với những người bị gan nhiễm mỡ nhưng không uống rượu, sự tích tụ chất mỡ nhiều ở trong gan cũng có thể gây viêm gan. Gan nhiễm mỡ loại này thường gặp ở những bệnh nhân tuổi trung niên, béo phì và thường có kết hợp với bệnh tiểu đường. Người ta gọi đó là bệnh viêm gan do mỡ trên những người không uống rượu. Một số nghiêm cứu cho thấy có khoảng từ 20% đến 40% những người béo phì sẽ bị viêm gan do mỡ. Những nhóm bệnh nhân khác như người bị tiểu đường không được điều trị tốt, người bị sụt cân quá nhanh hoặc những phụ nữ đang sử dụng các thuốc ngừa thai hay các thuốc nội tiết tố thay thế sau khi mãn kinh có chứa chất estrogen cũng có thể bị viêm gan do mỡ. Trong số những bệnh nhân này, khoảng 10% bệnh nhân sẽ có nguy cơ bị xơ gan.

Nếu gan chỉ bị nhiễm chất mỡ mà tế bào gan không bị hư hại thì không có nguy hiễm gì, người ta gọi những người này là người bị gan nhiễm mỡ lành tính vì họ sẽ không bị viêm gan hay xơ gan. Chỉ có làm sinh thiết gan mới xác định được gan có bị viêm do mỡ hay không, còn các xét nghiệm máu khác không thể kết luận được.

VI. GAN NHIỄM MỠ CÓ ĐIỀU TRỊ ĐƯỢC HAY KHÔNG?

Việc điều trị gan nhiễm mỡ phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Điều quan trọng nhất là nếu gan bị nhiễm mỡ mà không bị viêm gan nghĩa là gan không bị hư hại gì thì không cần thiết phải điều trị. Việc điều trị là phải điều trị nguyên nhân gây ra gan nhiêm mỡ. Tuy nhiên, có một số bệnh nhân gan nhiễm mỡ có thể bị viêm gan do chất mỡ và có nguy cơ bị xơ gan, cho nên họ cần tuân thủ một số nguyên tắc sau đây:

- Đối với những người béo phì thì việc điều trị trước tiên là áp dụng một số chế độ ăn uống tiết chế (cữ bớt chất béo, bớt chất đường và ăn đủ nhu cầu về đạm) đồng thời kết hợp với việc tập luyện để giảm cân. Chỉ cần giảm cân là tình trạng gan nhiễm mỡ có thể cải thiện 

- Đối với những người nghiện rượu, nếu được cai rượu sớm, gan có thể bình phục hoàn toàn và ngăn chặn được khả năng gây viêm gan và xơ gan do rượu. Chỉ có gan nhiễm mỡ do rượu là có thể phục hồi một cách ngoạn mục khi ngưng rượu hoàn toàn.

- Đối với bệnh nhân bị tiểu đường, cần điều chỉnh sao cho đường huyết ở trong giới hạn gan bình thường. Nếu có béo phì kèm theo thì cũng áp dụng chế độ ăn uống để làm giảm cân.

- Một số ảnh hưởng trên sự biến đổi chất mỡ ở gan như corticoides, estrogen... cần phải ngưng dùng.

- Đối với những bệnh nhân bị viêm gan do mỡ nhưng không bị béo phì và không bị tiểu đường thì nên  ăn chế độ ăn có ít chất mỡ.

Như vậy, chúng ta thấy rằng việc điều trị gan nhiễm mỡ chủ yếu là thay đổi chế độ ăn uống và giải quyết tốt những nguyên nhân dẫn đến gan nhiễm mỡ. Vẫn có một số thuốc ghi nhận là có hiệu quả trong điều trị viêm gan do mỡ nhưng những thuốc này vẫn còn nằm trong vòng nghiên cứu. Không biết xuất phát từ quan niệm nào mà nhiều bệnh nhân đã được cho dùng  thuốc giảm cholesterol trong máu để điều trị gan nhiễm mỡ và đây là một điều hoàn toàn sai lầm. Những thuốc làm giảm cholesterol trong máu không giúp ích được gì cho gan nhiễm mỡ, thêm vào đó nhóm thuốc này còn được xếp vào một trong những nhóm thuốc gây ra tăng men gan. Còn những thuốc có nguồn gốc thảo dược khác đang được bày bán rộng rãi trên thị trường có lẽ chỉ có tác dụng cải thiện một phần nào chức năng gan mà thôi.